Een aap en een kokosnoot


In veel oosterse landen is er een ingenieuze manier om apen te vangen. Een kokosnoot wordt uitgehold en vastgemaakt aan een boom. Vervolgens wordt er in de kokosnoot rijst gelegd en aan de voorzijde een opening gemaakt. De opening is net groot genoeg om een apenhand door te laten. De aap steekt zijn hand in het gat en pakt de rijst, maar krijgt zijn gebalde vuist niet meer terug door het gat. Het is een effectieve manier om apen te vangen. De aap ziet niet in dat waar hij aan vast houdt, precies datgene is wat tot zijn ondergang zal leiden.

De traditionele apenval is een goed voorbeeld van iets dat je waardenstarheid kunt noemen. Waardenstarheid is ook een vorm van bubbels (zie het vorige blog). De aap zit vast aan een oude waarde, zonder de hogere waarde te zien. Hij gaat voor de rijst, korte termijn winst, maar verliest zijn vrijheid.

Waardenstarheid is het onvermogen om te komen tot een herwaardering van wat je ziet, of waar je mee bezig bent, omdat je vastzit aan andere (oude) waarden. De waarden in je zorgen voor een starre waardering van de situatie in plaats van de situatie juist in te schatten.

Een goed voorbeeld van waardenstarheid komt uit het boek Zen en de kunst van het motoronderhoud. Het boek beschrijft een reis op de motor dwars door de V.S.. De hoofdrolspeler reist samen met een echtpaar van wie de motor onderweg stuk gaat. In dit geval betreft het een dure motor, een B.M.W., maar de eigenaar is iemand die weinig kaas heeft gegeten van motoronderhoud.

De hoofdrolspeler, die wel veel van motoronderhoud weet, stelt voor om een stukje van een blikje bier dat langs de kant van de weg ligt, te gebruiken. Het is de perfecte oplossing, knap bedacht ook. Het is een oplossing die echter door de eigenaar van de B.M.W. totaal niet geaccepteerd wordt. Er ontstaat zelfs een antireactie. Hij laat liever zijn motor ophalen door een erkende B.M.W.-monteur, wat enkele dagen vertraging oplevert en veel geld kost, dan dat hij zijn motor laat repareren met behulp van een blikje bier.

Een duidelijk voorbeeld van waardenstarheid. Voor de eigenaar is het onvoorstelbaar dat iets goedkoops als een blikje bier, een afvalproduct ook nog, van belang zou kunnen zijn voor de dure motor. Het is de kunst om te zien dat het blikje net zo belangrijk is als die hele motor. Sterker nog, het blikje is op dat moment net zoveel waard als de hele motor zelf, wil hij er tenminste weer op kunnen rijden.

– Marc Jikan Brookhuis