Een leerling meldt zich bij een zenmeester en vraagt of hij zijn leerling mag worden. De leraar zegt hem te gaan zitten, geeft hem een kopje en schenkt thee in maar blijft doorschenken terwijl het kopje overloopt. Als de leerling vraagt wat de leraar aan het doen is, zegt de meester: ‘Dit kopje is net als jouw hoofd, er kan niets meer bij. Maak eerst je hoofd leeg, dan pas kan ik je iets over zen leren.’
Het belang van de lege geest, op zijn Japans Sho Shin genaamd, is essentieel in zen. Zorg dat je hoofd voldoende leeg is om goed in de werkelijkheid te staan. Een onbezwaard gemoed wordt dit ook wel eens genoemd. Als je geest niet leeg is, ben je waarschijnlijk meer bezig met al datgene wat zich in je hoofd afspeelt dan met dat wat je aan het doen bent,
Meestal zit onze geest echter vol met zogenaamde bubbels of beter… waardeoordelen: al datgene wat volgens jou van belang of van waarde is. Het idee van de bubbels wordt binnen het zenboeddhisme vaak verbeeld met een glas water gevuld met een beetje zand: De zenleraar houdt een glas water omhoog, schudt het heen en weer en wat we zien is een troebele substantie. De gedachte is dat de mens vaak door het troebele water naar de werkelijkheid kijkt. Pas als het water tot rust is gekomen, bijvoorbeeld als gevolg van meditatie, en het zand naar de bodem is gezakt, zien we weer een heldere wereld. Ons blikveld en ons denken wordt niet meer overheerst door al die bubbels.
De werking van bubbels wordt goed duidelijk in het boeddhistische principe Tat Twam Asi, ‘Dat zijt gij.’, wat zoveel zegt als: alles wat je denkt dat je bent en alles wat je denkt dat je waarneemt, zijn niet te scheiden. Anders gezegd: je ziet vooral jezelf, en al je (voor)oordelen, weerspiegeld in de werkelijkheid om je heen. Een bekend voorbeeld is hoe een zwangere vrouw opeens overal om zich heen zwangere vrouwen ziet. Waren deze vrouwen er eerder niet? Is er opeens een epidemie? Nee, het is het individuele blikveld dat veranderd is.
Hoe verminder je bubbels? Door te zorgen dat je regelmatig je geest schoon spoelt. Meditatie is in het zenboeddhisme ook niet voor niets de belangrijkste oefening. Meestal wordt er gedurende een periode van 25 minuten stil gezeten in een nogal stevige houding. En tegelijkertijd is het een houding die het midden houdt tussen inspanning en ontspanning. ‘Zitten als een berg, stromen als een rivier.’ wordt daarbij vaak gezegd.
Het zitten als een berg is de strakke fysieke houding, het stromen als een rivier slaat op het geestelijke proces. Het loslaten van het denken en maar zien welke gedachten en emoties bij je opkomen, zonder hier bij stil te blijven staan. Het doel is om de voor- en achterdeur open te zetten, figuurlijk gesproken, en zo de wind door je geest te laten gaan.
Meestal wordt hierbij de ademhaling geteld, van 1 tot 10. Hoewel het een eenvoudige oefening lijkt, valt het niet mee om dit 25 minuten vol te houden. Gedachten dwalen af, het tellen wordt vergeten. Mensen tellen tot 33 om weer wakker te schrikken en vervolgens weer bij 1 te beginnen. Het tellen is ook niet het doel op zich, het is een middel om gedachten te kunnen loslaten en bubbels te verwerken zodat ze niet meer zo bepalend zijn in onze blik op de werkelijkheid.
– Marc Jikan Brookhuis
English 
Dutch